Integracja sensoryczna

 

      Integracja sensoryczna:

- to podświadomy proces zachodzący w mózgu (zachodzi bez udziału naszejświadomości, tak jak oddychanie),

- porządkuje informacje pobrane przez zmysły (smak, wzrok, słuch, dotyk, powonienie, ruch, grawitacja, pozycja),

- nadaje znaczenie temu, co jest doświadczane, przez selekcję informacji i wybór tego, na czym mamy się skupić,

- powala nam celowo działać i celowo reagować na sytuacje, których doświadczamy – odpowiedź adaptacyjna,

- tworzy fundamenty edukacji i zachowań społecznych.
                                                                                                                        A.J. Ayres

 

                Integracja sensoryczna to proces, w wyniku którego mózg na podstawie odbieranych z narządów zmysłów informacji generuje odpowiednie reakcje na te bodźce.

Twórcą teorii integracji sensorycznej była A. Jane Ayres – pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego
w Los Angeles, psycholog i terapeuta zajęciowy. Teoria integracji sensorycznej oparta jest na założeniach odwołujących się do neurologii oraz teorii zachowania. Jednym z nich jest plastyczność neuronalna, czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji na przykład jako odpowiedź na urazy, stymulację sensoryczną czy farmakoterapię. Pojęcie plastyczności mózgu zostało wprowadzone przez polskiego neurologa – J. Konorskiego. Wyróżnił on plastyczność pamięciową, plastyczność rozwojową oraz plastyczność kompensacyjną. Plastyczność pamięciowa związana jest z procesem uczenia się, w trakcie którego dochodzi do przeorganizowania oraz wzmocnienia połączeń pomiędzy określonymi neuronami pod wpływem bodźców sensorycznych. Plastyczność rozwojowa wynika z rozwoju oraz dojrzewania połączeń nerwowych. Plastyczność kompensacyjna to możliwość tworzenia nowych połączeń neuronalnych zastępujących te, które działają niewłaściwie lub zostały trwale uszkodzone.

             Integracja sensoryczna stanowi podstawę do kształtowania się właściwych reakcji w odpowiedzi na informacje, które docierają do nas poprzez zmysły. Jest procesem rejestrowania, przesyłania, wzmacniania bądź hamowania, rozpoznawania i łączenia informacji w jeden zmieniający się model otaczającego nas świata, dokonuje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Integracja sensoryczna to uczenie się przez zmysły. Ayres na podstawie badań i obserwacji klinicznych wykazała związek między procesami neurofizjologicznymi a procesami uczenia się i zachowania. Prawidłowo przebiegające procesy integracji wrażeń zmysłowych stanowią podstawę rozwoju człowieka, nabywania nowych umiejętności. Integracja sensoryczna odbywa się już na poziomie życia płodowego.

            Zmysłami podstawowymi dla integracji sensorycznej są:

- dotyk (receptory znajduą się w skórze i na jej powierzchni, odbierają wrażenie lekkiego i głębokiego dotyku, nacisku, ciepła, zimna, bólu),

- układ przedsionkowy, czyli zmysł równowagi (receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji, ruch linearny, obrotowy oraz przyspieszenie),

- propriocepcja, czyli czucie ciała, czucie głębokie (odbiór wrażeń płynących z mięśni i ścięgien, informujący mózg  o położeniu ciała, jego poszczególnych części oraz o tym, czy i jakie ruchy wykonuje). Obiór wrażeń dotykowych i proprioceptywnych ma ogromne znaczenie dla rozwoju percepcji schematu ciała. Wpływa na funkcje motoryczne, w szczególności na koordynację ruchów, sprawność manualną i lateralizacje, planowanie sekwencji ruchów, co z kolei znajduje odbicie  w rozwoju samoobsługi, przyswajaniu technik rysowania i pisania, w posługiwaniu się narzędziami.

Układ przedsionkowy wspomaga  prawidłowy odbiór wrażeń przez inne systemy sensoryczne (wzrokowy, słuchowy, proprioceptywny). Ma wpływ na stabilizacje napięcia mięśniowego, utrzymanie równowagi, koordynację, płynność ruchów ciała i ruchów gałek ocznych, właściwą sprawność rąk i współpracę między nimi.

Zaburzenie integracji sensorycznej wynikają bardzo często z niedojrzałości pierwotnych systemów zmysłowych  - układu dotykowego i przedsionkowego. W wielu przypadkach spowodowane są niedoborem bodźców zmysłowych we wczesnym okresie życia dziecka. Mogą też wynikać z mikrouszkodzeń korowych lub opóźnień  rozwoju psychoruchowego związanego z występowaniem u dziecka schorzeń.

Zaburzenia integracji sensorycznej współwystępują miedzy innymi z:

– nadpobudliwością ruchową,

– zespołem Aspergera,

– autyzmem,

– mózgowym porażeniem dziecięcym,

– zespołem Downa,

– zespołem FAS,

– rozszczepem kręgosłupa,

– zespołem kruchego chromosomu X.

Do najczęstszych objawów zaburzeń integracji sensorycznej należą:

- opóźnienie integracji odruchów,

- podwrażliwość lub nadwrażliwość na dotyk, ruch, działanie siły grawitacji, hałas, bodźce słuchowe i wzrokowe,

- trudności z przekraczaniem linii środkowej,

- trudności z odtwarzaniem bodźców wzrokowych lub słuchowych, dyspraksja,

- problemy słuchowo – ruchowe,

- problemy dotykowo – ruchowe,

- problemy słuchowo – przedsionkowe,

- problemy węchowo – pamięciowe,

- hiperaktywność,

- problem z koncentracją uwagi,

- nadpobudliwość emocjonalna,

- obniżony poziom koordynacji wzrokowo – ruchowej,

- niezdarność ruchowa,

- zaburzenia mowy,

- problemy z czytaniem, pisaniem i rysowaniem,

- problemy z samoobsługą i wykonywaniem codziennych czynności,

- niska samoocena.

 

Zaburzenia modulacji sensorycznej

Zaburzenia modulacji sensorycznej sprawiają, że dziecko ma poważne problemy z regulacją swoich zachowań
w oparciu o informacje pochodzące z poszczególnych narządów zmysłów. W ramach zaburzeń modulacji sensorycznej można wyróżnić trzy podtypy:

1. Nadreaktywność sensoryczna
2. Podreaktywność sensoryczna
3. Poszukiwanie wrażeń sensorycznych

Podtyp 1: nadreaktywność sensoryczna (obronność sensoryczna)

Dzieci z nadreaktywnością sensoryczną reagują na odbierane przez zmysły bodźce intensywniej niż  dzieci
z prawidłową reaktywnością, ich reakcje mogą być dłuższe, silniejsze. Nadreaktywność może występować w obrębie jednego sytemu zmysłowego, dwóch lub kilku. Większość dzieci z nadreaktywnością żle toleruje wszelkie zmiany oraz przejścia między stanami lub aktywnościami. Nadreaktywność sensoryczna dość poważnie wpływa na sferę społeczną, dzieci te na ogół unikają bliższych relacji z rówieśnikami w związku z brakiem możliwości kontrolowania zachowania innych osób oraz obawą o naruszanie ich strefy.

Podtyp 2: podreaktywność sensoryczna

Dzieci z podreaktywnością sensoryczną wyróżnia słabsza reakcja na bodźce docierające z otoczenia, na ogół potrzebują one więcej czasu by odpowiednio zareagować, wymagają ponadto dłuższej i bardziej intensywnej stymulacji. Dzieci podreaktywne nie reagują, gdy ktoś je woła po imieniu, zwykle trzeba je dotknąć by się odwróciły, sprawiają wrażenie jakby nie słyszały dźwięków o przeciętnej głośności.

Podtyp 3: poszukiwanie wrażeń sensorycznych

Dzieci poszukujące wrażeń sensorycznych dzielą się na dwie grupy – do  pierwszej grupy należą dzieci, które mimo intensywnej stymulacji nigdy nie są do końca „nasycone” wrażeniami, stale pragną więcej, pod wpływem dostarczanych bodźców są coraz bardziej „nakręcone” i rozregulowane. Do drugiej grupy zalicza się dzieci, które pod wpływem intensywnej stymulacji sensorycznej wyciszają się.

 

Zaburzenia różnicowania sensorycznego

Różnicowanie sensoryczne, inaczej dyskryminacja sensoryczna to zdolność do interpretowania i rozróżniania bodźców pochodzących z narządów zmysłów. W zaburzeniach różnicowania ta umiejętność jest zakłócona, zaburzenie może dotyczyć jednego lub kilku układów: dotykowego, słuchowego, wzrokowego, smakowego, węchowego, przedsionkowego,  proprioceptywnego i interocepcji – percepcji doznań płynących z narządów wewnętrznych. Dzieci z zaburzeniami dyskryminacji sensorycznej zwykle potrzebują więcej czasu by przeanalizować informacje pochodzące z układów sensorycznych i odpowiednio na nie zareagować.

Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym

Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym polegają na występowaniu nieadekwatnych reakcji ruchowych
w odpowiedzi na informacje płynące z narządów zmysłów. Dzieci z zaburzeniami ruchowymi często mają problemy ze stabilizacją ciała, ruchem, wykonywaniem sekwencji ruchowych, planowaniem motorycznym. Wyróżniasię dwa podtypy: dyspraksję oraz zaburzenia posturalne

Podtyp 1: dyspraksja

Dyspraksja może się objawiać  w zakresie motoryki małej, motoryki dużej, koordynacji wzrokowo – ruchowej lub motoryki oralnej, często zdarzają się kombinacje objawów. Dzieci z dyspraksją mają ogromne trudności
z wykonywaniem czynności wcześniej niewyuczonych lub złożonych, wieloetapowych.

Podtyp 2: zaburzenia posturalne

Zaburzenia posturalne objawiają się w postaci problemów z utrzymywaniem odpowiedniej kontroli nad mięśniami, postawą ciała – niskie napięcie mięśniowe. Zaburzenia posturalne często występują w parze z innymi zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Są uwarunkowane  przez niewygaszone odruchy toniczne: toniczny odruch błędnikowy – TOB, asymetryczny toniczny odruch szyjny – ATOS i symetryczny toniczny odruch szyjny – STOS.

Metoda integracji sensorycznej to, terapia „szyta na miarę”, dostosowana
do indywidualnych potrzeb dziecka, uwzględniająca jego możliwości psychoruchowe. Opracowanie programu działań terapeutycznych  w odniesieniu do dzieci z orzeczoną niepełnosprawnością poprzedzone jest wnikliwą analizą informacji zawartych w orzeczeniach, diagnozach medycznych oraz tych uzyskanych od rodziców
i wychowawców, a także pozyskanych podczas obserwacji prowadzonych przez terapeutę.

            Celem terapii jest poprawa funkcjonowania układu nerwowego, co skutkuje w czasie ogólną poprawą funkcjonowania dziecka.

 

Opracowała: Joanna Orłowska- oligofrenopedagog, terapeuta SI